De dames met de hondjes

Lang geleden dacht ik na over het schrijven van een verhaal. In mijn hoofd ontstonden allerlei verhalen, maar dat was altijd in de ochtend, tijdens een droom. Op het moment tussen slaap en wakker. Ik heb er weleens over nagedacht om die droom op te nemen en dat heb ik ook daadwerkelijk uitgevoerd. Ik had een droom en er was een verhaal. Ik herinner me nu nog steeds een scene die zich afspeelde in kleedhokjes aan de Kroatische kust. Destijds was dat Joegoslavië. Er gebeurde van alles. Ik had een recorder gekocht en sprak in mijn sluimertoestand alles in. Toch heeft dat nooit gewerkt. Ik las ook verhalen van Biesheuvel die de neiging had om in elk verhaal uit bewondering voor de Russen, de namen op te nemen van beroemde Russische schrijvers. Hij heeft het niveau van Tsjechov nooit bereikt, maar voor het Nederlandse taalgebied is hij toch een groot verhalenschrijver geworden. Zijn kracht was om over hele simpele dingen, zoals over zijn werkkamer, een verhaal te kunnen schrijven. Aan de andere kant schreef Tsjechov over een dame met een hondje. Op het eerste gezicht stelt zo’n titel niet zo heel veel voor. Er zijn heel veel dames met hondjes. Toch is deze dame beroemd geworden en in nogal wat steden in Rusland zien we beelden die verwijzen naar de dame met het hondje. Dat is ook het geval in Astrakhan, een stad in het zuiden van Rusland. Dit beeld was zo goed gemaakt en kreeg zulke overweldige belangstelling dat met name de dames zich gingen afvragen of zij zich niet moesten gaan gedragen zoals deze dame zich ooit gedroeg. In het begin viel het niemand op dat er op zaterdagavond, zo tegen een uur of zes een dame liep met een hondje. Overigens begon dat in de lente. Kennelijk heeft ze gedacht dat ze er een heel seizoen  over zou kunnen doen, voordat iemand het in de gaten had. Als ze in de herfst zou zijn begonnen, zou ze niet zo vaak over de boulevard hebben kunnen flaneren. De lente was het ideale jaargetijde om ermee te beginnen. Helaas waren er in die tijd niet meer zo veel winkels waar zij mooie jurken kon kopen. Vroeger waren er zelfs kleermakers in Astrakhan gevestigd, maar nu werd het aanbod steeds schraler. Het is echter de kracht van de Russische vrouw om van niets toch altijd nog iets te kunnen maken. Zodoende ging zij zeer modieus gekleed over de boulevard, maar dan wel volgens de mode van de jaren tien van de twintigste eeuw. Zij liep niet over de boulevard, zoals vrijwel iedereen, maar schreed over de boulevard, met in haar linkerhand het lijntje van het hondje dat eindigde in het hondje zelf en in haar rechterhand een parasolletje. Ze had het beeld goed bestudeerd, zodat van een afstand ze er precies op dezelfde manier uitzag als het beeld. Ze had diverse foto’s gemaakt van het beeld en zichzelf in de spiegel vergeleken met de afdrukken van de foto’s. Zo schreed zij gedurende zes weken, iedere zaterdag over de boulevard. De zevende week leek het alsof ze niet een uur over de boulevard schreed, maar twee uur. Om acht uur was er immers nog steeds een figuur waar te nemen die eruit zag als de dame met het hondje. – u moet weten dat een vriend van mij op deze zelfde boulevard een kiosk had van waaruit hij verse vruchtensappen verkocht. Na vier weken was het hem opgevallen dat er iedere zaterdag, omstreeks zes uur een dame voorbij ging die zichzelf kleedde naar de mode van het begin van de twintigste eeuw. In de lente had hij het nog niet zo druk, zodat hij het publiek goed kon bestuderen, niet dat hij nu zo’n grote interesse had naar iedereen die langs zijn kiosk liep, maar wat kan een mens verder doen? – Een week later werd het wederom acht uur voordat ze verdween. Althans zo leek het, maar toen hij nog eens goed keek, kwam het hem voor dat de dame die om half acht zijn kiosk passeerde, toch net iets anders liep dan de dame die een uur daarvoor zijn kiosk had gepasseerd. Nog een week later wist hij het zeker: er waren er twee. Dat was het moment waarop hij besloot mij het verhaal te vertellen.

Mijn vriend die Andreï heet, belde mij op en we spraken af in Chaikofskiy. Chaikofskiy is een van de weinige plekken waar je goede koffie kunt krijgen. Hij vertelde mij het verhaal in geuren en kleuren en ik besloot Andreï enkele zaterdagavonden te gaan helpen in zijn kiosk. 

We namen waar dat er inderdaad twee dames liepen. De een liep van zes tot zeven. De ander van zeven tot acht. Ik vroeg me af of ze elkaar kenden. Misschien waren het zusters, vriendinnen. Maar goed, wij moest fruit verkopen en zij hadden blijkbaar voldoende mogelijkheden om zich zo te kleden en ze waren gek genoeg om zich op die manier te laten zien aan anderen.

Twee weken later zagen we tot onze verbazing ieder kwartier een dame met een hondje passeren die er exact hetzelfde uitzag als het beroemde beeld van De dame met het hondje. Wij vonden het zo intrigerend dat Andreï zijn kiosk afsloot met als doel een dame te stalken. Stalken is wat te veel gezegd: we liepen de dame achterna.  Wat bleek? Nu waren ze met zijn vijven. Vijf dames met hondjes, allen gekleed volgens dezelfde mode. Allen met parasol. Nu had het al die weken nog niet geregend. Wat zou er gebeuren wanneer het regende? Zouden ze nog altijd langs de boulevard flaneren, maar dan met paraplu? Een week later was het al zover. Het kon niet uitblijven. Hevige stortbuien kletterden op het plaveisel van de boulevard en de kiosk bleef dicht en de dames bleven weg.

De week daarop was het dertig graden. Begin juni. Zaterdagavond. De dames lieten niet lang op zich wachten. Toch verstreek er wel enige tijd tussen het aantreden van de eerste dame en de laatste.  Ik vroeg me af hoe ze heetten en of ze elkaar zouden kennen. Ze moesten elkaar wel hebben gezien. Dat kon niet anders.

Julia was op jonge leeftijd al geïntrigeerd geraakt door de dame met het hondje. Ze had er zo vaak over gefantaseerd dat ze op haar 18^e verjaardag besloten had om te weten te komen hoe het voelt wanneer je een dame bent met een hondje die flaneert over een boulevard. Ze had haar voornemen kenbaar gemaakt aan haar moeder, die had gezegd dat zoiets onzinnig is. Bovendien is Astrakhan toch een heel andere stad dan Sebastopol, een stad die in die tijd gekenmerkt werd door mode. Julia had er echter op gestaan haar rol ten minste een keer week ten uitvoer te brengen. Andere mensen deden andere gekke dingen. “Als je eens op het internet gaat kijken, mama, dan zul je zien dat er meisjes zijn die zelfs orgies organiseren. Dat doe ik allemaal niet. Je hebt me goed opgevoed. Ik wil weten hoe het voelt om me te kleden als de dame met het hondje. Je weet dat Tsjechov mijn favoriete schrijver is en dan komt echt niet alleen door dat ene verhaal. Misschien ben ik wel de dame met het hondje. Misschien ben ik gewoon te laat geboren.” “Nee, natuurlijk niet, Julia, maar als je dat per se wilt, doe het dan. “

Zodoende kwam het dat Julia op een goede dag de stoute schoenen aantrok en naar de kleermaker liep. Het hondje was er al. Dat had ze gekregen toen ze 17 werd. Haar fascinatie voor Tsjechov dateerde al van enkele jaren terug. Op internet had ze uitgevogeld om wat voor ras het ging en het betrof een spitz, een keeshond. Haar vader moest naar Wolgograd om er een te vinden. Het toeval wil dat er daar een van oorsprong Belgische hondenfokker was neergestreken die dit soort hondjes fokte. In heel Rusland is hij de enige. Nu had ze er een, en wat voor een. Een supermooi hondje! Wat de hondenfokker niet kon vermoeden is dat zijn klandizie binnen enkele jaren tot recordhoogte zou stijgen…

Nastia, dochter van een van de directieleden van Gazprom, wilde een daad stellen. Ze was het niet eens met de ideeën van haar vader en moeder. Ze had er genoeg van om ieder jaar in de zomer naar Turkije op vakantie te gaan. Ze had er genoeg van om alleen maar Engelse boeken te moeten lezen. Op een dag zei ze tegen haar moeder: ‘mam, ik wil dit leven niet’. Ik wil Russische boeken, Russisch eten. Ik ben Rus! Haar moeder was ‘stupéfait’!   De tijd van Poesjkin lach immers achter hen. Jeltsin had het goed gedaan. Als Jeltsin er niet was geweest… , waar zouden ze dan zijn? Ze zouden nog steeds in zo’n archaïsch Sovjetappartement leven. Gelukkig had ze haar man gesteund in zijn streven een beetje geld te verdienen. Ze had haar hele leven al verlangd naar een truck. Ze had haar hele leven de Lada al verguisd. Al haar vriendinnen reden rond in die belachelijke koekblikken. En nu wilde haar dochter haar Russische identiteit terug. Welke Russische identiteit? Die van de Sovjet Unie of die van Poesjkin? Nastia scheen terug te willen naar de periode van voor de revolutie. Ze wilde de Russische eeuw in ere herstellen. Poesjkin was o.k., maar Dostojevski was beter. Tolstoi en Tsjechov drongen haar wereld binnen. Haar moeder had haar bevolen rechten te studeren, Nastia ging er lijnrecht tegen in, tot verbijstering van haar moeder. Nastia wilde literatuurwetenschappen studeren.

Op een dag, ergens in maart, zag ze tot haar stomme verbazing een vrouw lopen die er precies zo uitzag als de dames uit het begin van de twintigste eeuw. Althans, zo scheen het haar. De dame had een hondje bij zich en flaneerde over de boulevard. Ze was zo overweldigd door deze aanblik dat ze haar ogen sloot en de rillingen die zich aandienden, de vrije loop gaf. Dat was het moment dat ze besloot hetzelfde te doen. Zij zou – net als deze vrouw – terugkeren naar de tijd waarin Rusland nog een identiteit had, naar de tijd waarin schrijvers als Tolstoi, Tsjechov, Achmatova en ook Chlebnikov nog wat te zeggen hadden.  Ze ging op pad naar de kleermaker, dezelfde kleermaker waar ook Julia was geweest. Ze bestelde een outfit, nee twee outfits. Ze smeekte haar vader een keeshond te kopen en binnen twee weken had ze zichzelf een andere identiteit aangemeten. De keeshond kwam uit hetzelfde nest.

Het was eind maart. Julia ging als eerste, Nastia als tweede. Julia kende geen Nastia. Nastia kende Julia, maar wist nog niet hoe ze heette. Andreï had het fenomeen wel opgemerkt, maar nog geen plek gegeven.

Toeval bestaat niet, dus ook Galenka ontkwam niet aan haar lot. Galenka kwam uit dezelfde kringen als Nastia. Ze was de dochter van Alexander Konstantin Modinkaj, burgemeester. Net als Nastia had ze genoeg van het zelfgenoegzame leventje van haar ouders, een leven dat niet geleid werd door bewuste keuzes, maar door geld, rijkdom, macht. Tot ergernis van haar ouders liep ze rond in gescheurde broeken en zag ze eruit alsof ze was weggelopen uit een gesticht. Haar kapsel had ze vuurrood gemaakt en door haar linker wenkbrauw stak zo’n afschuwelijke piercing. Tot overmaat van ramp had ze er een chip in laten zetten die met behulp van een app een Russisch liedje liet horen van de Pussy Riots. De Pussy Riots waren haar idool. Meiden die de spot dreven met religie en Poetin. Moeder had geen zin meer in toespraken. Ze was lid van een Westers forum en had begrepen dat dochters vanzelf zouden veranderen in verantwoordelijke wezens, die net als iedereen, uiteindelijk maar een doel nastreefden: het stichten van een gezin en een hoop geld.

Galenka zou inderdaad veranderen. Ze zou haar piercing uit haar wenkbrauw laten halen en haar kapsel bijstellen, maar in tegenstelling tot wat haar moeder had verwacht, zou ze zich niet aanpassen. Galenka liep over de boulevard en zag de dames met de hondjes. Toeval bestaat niet, dus Galenka zag de beide dames op hetzelfde tijdstip zich kruisen. De een kwam op, terwijl de ander het toneel juist verliet. Ze zag ook de beide mannen die van een afstand de dames in ogenschouw namen. Ze besloot het spel te spelen. Ze besloot een derde dame te worden. Ze zou haar moeder zover krijgen dat ze een kees kreeg.

Twee weken later liepen drie dames met hondjes, kezen, afkomstig uit een nest, op de boulevard. Andreï en zijn vriend – dat ben ik – sloegen het schouwspel gade. Het liep tegen eind april. Ze konden nu zonder jas lopen. Ze konden hun schitterende jurk laten zien. De vraag is of ze een relatie zouden aangaan met een bankdirecteur. Zo ver was het echter nog niet. Een trend was gezet. De ommekeer was in gang gezet. De ouders van Nastia en Galenka hadden liever gezien dat hun dochters zich als normale meiden zouden gedragen. Ze hadden ze uiteindelijk toch liever met gaten in hun broek. Nu stonden ze pas echt in de belangstelling. Die belangstelling konden ze niet gebruiken. De dochters niet, maar de ouders helemaal niet.

Natalja, volgde een week later. Irina volgde. Het leek bijna een plaag, een ziekte. Half mei liepen vijf dames met hondjes over de boulevard. Het was onvermijdelijk dat de elkaar kruisten. Ze maakten echter geen contact met elkaar. Ze wisten dat het contact bestond. Ze kenden elkaar zonder ooit een woord gewisseld te hebben. Op 15 mei verscheen de eerste dame in Sint Petersburg, op 17 mei schreed Setlana over het Rode Plein in Moskou en op 1 juni liepen er overal, in heel Rusland dames met hondjes. Interviews werden gevraagd, maar niet gegeven. Op westerse nieuwssites was het verschijnsel een hot item geworden en de boekhandels konden de boeken van Tsjechov niet meer aanslepen.

Op 1 oktober was het over en uit. De dames met de hondjes werden niet meer gezien. Net als graancirkels waren ze plotseling verdwenen en behalve de ouders en degenen die hen hadden gezien, vernam niemand ooit meer iets van de dames met de hondjes.

In maart van het jaar erop, vielen de Russische banken. Spaartegoeden verdwenen als sneeuw in de zon.

Dordrecht, februari 2018