Culturele verschillen zijn goed voor Europa

Tweede bericht op 27 februari 2012 Culturele verschillen zijn goed voor Europa 

Iedere Nederlander die ooit op vakantie is geweest in Midden- of Zuid-Italië en daar verbleef op een camping, weet dat de Italiaanse mentaliteit geheel anders is dan die van ons. In een bepaald opzicht is de Italiaanse cultuur verwant aan de Russische. Net als in Italië staat ook in Rusland mama centraal in het gezin. Ondanks het feit dat meer dan de helft van de Russische moeders een volledige baan heeft – een fenomeen dat een uitvloeisel is van de voormalige Sovjetmaatschappij, is toch “het zijn van de spil van het huishouden”, iets typisch Russisch. We treffen deze cultuureigenschap echter ook aan in Spanje, Griekenland en tot zo´n twintig jaar geleden in grote delen van Frankrijk. In Scandinavische landen geldt een geheel andere mentaliteit. 

Iedere Nederlander die ooit in Italië én Zweden op een camping heeft gestaan, weet dat er een verschil van dag en nacht is tussen de Scandinavische cultuur en de Italiaanse. Toch horen beide landen tot Europa. Waarschijnlijk heeft de heer Van Lanschot, ex-diplomaat in Bosnië en Kosovo en schrijver van het artikel ”De Russen horen niet bij ons soort Europeanen” en dat verscheen in de NRC van zaterdag 25 februari jl., nog nooit op een camping gestaan. Hij is wel in Kenia geweest, getuige de uitspraak opgetekend uit de mond van enkele safarigidsen dat Russen en Oekraïeners geen gewone blanken zijn. Als hij dezelfde vraag zou stellen met betrekking tot de Portugezen, zou hij dezelfde uitspraak krijgen. 

In dit overigens stilistisch en grammaticaal zeer slecht geschreven artikel, staat in feite maar één waarheid, namelijk de uitspraak dat de Russen zichzelf heel nadrukkelijk zien als niet-Europees. Russen zien zichzelf als een volk “sui generis”. Rusland staat steeds meer in de belangstelling, veel meer in negatieve- dan in positieve zin. De presidentsverkiezingen zouden niet eerlijk verlopen, alsof de presidentsverkiezingen in Amerika wel eerlijk zouden verlopen. De Russen willen niet ingrijpen in Syrië, alsof het ingrijpen van het Westen in Libië positieve gevolgen heeft gehad voor de Libische bevolking. Rusland zou zijn politieke tegenstanders opsluiten zonder proces, alsof alle gevangenen van Guatanamo Bay een proces zouden hebben gehad. In het licht daarvan heeft de heer Van Lanschot misschien gedacht een artikeltje te moeten schrijven met als strekking dat Russen geen Europeanen zijn. Russen verschillen op dezelfde manier van de Nederlanders als de Grieken van de Noren. Toch beweert niemand dat Noorwegen geen Europees land is. Wat verderop in het artikel blijkt dat de titel “De Russen horen niet bij ons soort Europa” de lezer geheel op het verkeerde been heeft gezet. Het gaat er dan niet langer om dat de Russen niet bij Europa horen, maar grote delen van de Balkan eveneens. De grenzen van het gebied dat niet bij Europa zou (moeten) horen, zijn vrij arbitrair getrokken. Het lijkt te gaan om een groot deel dat vroeger behoorde tot het Osmaanse rijk. Genoemd worden het grootste deel van Montenegro (waarom niet geheel Montenegro?), stukken van Servië (waarom niet heel Servië?), Griekenland en Moldavië. Waarom zouden Hongarije en Roemenië wel bij de Europese cultuur horen. Moldavië verschilt niet veel van Roemenië en zowel Hongarije als Roemenië behoorden ooit tot het Osmaanse Rijk. Dat is ook het geval met Slovenië, een typisch westers uitziend land met westerse campings waar wel Slavisch wordt gesproken. Kortom: de visie van de heer Van Lanschot blijkt gestoeld op maar één criterium en dat is of een stad of een gebied Europees oogt of niet. 

Wat is Europees, gezien door de ogen van een diplomaat? Om niet alles aan het toeval over te laten, worden de zigeuners erbij gehaald. Westerlingen houden natuurlijk van de romantiek van de Roma, het “gedoe met paarden” en de kampvuren. Mensen in Kosovo kunnen niet meevoelen met Puccini en zijn daarom geen Europeanen. Mensen op de Balkan kennen de kookkunst van Bocuse niet en hun kinderen spelen niet met lego. Hier wordt het wel heel erg bont gemaakt. Bocuse is afkomstig uit de Franse keuken die voor een groot gedeelte is beïnvloed door de Russische keuken. Het diner met gangen is regelrecht afkomstig uit de tijd van de tsaren en is na 1812 in Frankrijk geïntroduceerd. Als ik - om ook maar eens generaliserend te werk te gaan - aan 1000 Groningers vraag of ze bekend zijn met Bocuse, zullen er wellicht tien zijn die hun vinger opsteken. Als ik aan dezelfde Groningers vraag of ze bekend zijn met Slivovitsj of wodka, zal vrijwel iedereen dit beamen. 

Ten slotte stelt de heer Van Lanschot de vraag of de Albanese identiteit en de Nederlandse identiteit wel met elkaar sporen. Natuurlijk sporen deze niet met elkaar. Dat is maar goed ook. Het zou afschuwelijk zijn wanneer iedereen dezelfde identiteit bezit. Juist die verscheidenheid aan culturen, aan talen, aan bouwstijlen, aan keukens, maakt niet alleen Europa aantrekkelijk, maar heel de wereld. Waarom is het nodig voor een Bulgaar of een Kosovaar de Zwitserse bouwstijl over te nemen? Is deze per se beter? Volgens Robert van Lanschot wel. Maxima heeft ooit de ongelukkige uitspraak gedaan: “Nederland bestaat niet”. Even zo goed kunnen we zeggen: “Europa bestaat niet”. Grenzen zijn niet per definitie geografisch, maar worden veeleer bepaald door taal. Daarom bestaat Nederland en heeft Kosovo op grond van dit criterium geen bestaansrecht. Op de vraag wat typisch Europees is, is geen eenduidig antwoord te geven. Europees aandoende steden zijn zeker niet alleen Tallin en Lvov. St. Petersburg is gebouwd met behulp van Italiaanse- en Franse architecten. In Odessa vinden we veel classicistische gebouwen die doen denken aan sommige gebouwen in Parijs. 

Op een boulevard in Jalta op de Krim liep ooit de dame met het hondje. Diezelfde dame waardoor Maarten Biesheuvel zulke prachtige verhalen is gaan schrijven. Landen in Europa zijn divers en binnen die landen bestaan culturen die anders zijn. De Russische kerk in Florence bestaat al eeuwen, net als de Russische kerk in Nice. Sinds 2007 kennen we de Alexander Nevskykerk in Rotterdam en de grote Sjoel bestaat sinds 1671. Al die kerken worden bezocht door mensen met een andere cultuur dan die van de Nederlander, mensen die thuis een andere taal spreken. Horen deze mensen niet bij Europa? 

Dordrecht, A.A. Borgers Een verkorte versie hiervan is in de NRC gepubliceerd als reactie op het bewuste artikel.

27 februari 2012