Helden van deze tijd

In deze tijd worden we meer dan in welke andere tijd ook geconfronteerd met informatie. De meeste informatie interesseert ons eigenlijk geen lor.Vooral het nieuws slaan we op in ons korte termijn-geheugen. Meestal kunnen we ons 's avonds nog wel herinneren welke berichten er 's morgens zijn verschenen, maar dan moet er wel even worden nagedacht. Tussen die gigantische berichtenstroom, is er heel af en toe een bericht dat ons intrigeert. Mij intrigeert nu bijvoorbeeld het bericht over wat er gebeurt met Edward Snowden. Ik ben me af gaan vragen of deze Edward Snowden een held is of niet.

Helden hebben altijd bestaan. Net zoals er ook altijd mensen zullen bestaan die verhalen schrijven over helden. Als we aan een held denken, denken we over het algemeen aan iemand die er stoer uitziet. Als we kijken naar Petsjorin, de held die Lermontov beschreef in zijn schitterende roman, De held van onze tijd, zien we geen stoer iemand. Petsjorin leed een tragisch bestaan en was meestal onderweg. Nu is er een man, genaamd, Edward Snowden. Snowden leidt net als Petsjorin een tragisch leven en is eveneens altijd onderweg. Deze Snowden had een goed inkomen, een stabiel leven, een vriendin en ook nog eens een huis op Hawaï. Hij koos voor een ander bestaan. Hij vertelde de wereld een waarheid die bij een kleine groep mensen al bekend was. Het vertellen van de waarheid maakt iemand natuurlijk nog niet tot een held. Het openbaren van een geheim in de wetenschap dat daarmee je leven gevaar loopt, maakt iemand wel een held. Iemand doet iets voor anderen en stelt zijn eigen leven in de waagschaal.

Niet iedereen ziet in Edward Snowden een held.  Wie zijn degenen die Snowden een held vinden? Over het algemeen zijn dat de mensen die hetzelfde hadden willen doen als Snowden, maar dat niet hebben gedaan. Niet omdat ze dat niet wilden doen, maar simpelweg omdat niet iedereen in de gelegenheid verkeert om zoiets te doen. Je moet niet alleen een held willen worden, maar ook nog in de gelegenheid gesteld worden om een heldendaad te verrichten.

In tegenstelling tot Don Quichot vocht Snowden niet tegen windmolens. Hij vocht niet eens. Hij nam wat hem toekwam. Hij openbaarde kennis. Zodra iemand kennis ontneemt aan anderen, worden die anderen automatisch een vijand. De Amerikaanse overheid is vijand van Snowden, maar is die Amerikaanse overheid niet een vijand van ons allemaal? Hoe zat het ook alweer? Waren het niet de Amerikanen die ons destijds hebben bevrijd van de Duitsers? Ja, dat is waar. Zij waren ooit onze vrienden, althans zo werd ons dat voorgespiegeld. De generatie waartoe ik behoor is van jongs af aan ingepeperd dat de Amerikanen ons hebben bevrijd. "We moeten ze dankbaar zijn, jongen", zo zei niet alleen mijn moeder, maar ook mijn mijn oma, mijn tante, de leraar op school, iedereen in mijn omgeving. De generatie die daarna kwam, kreeg precies hetzelfde te horen. Daarbij moet ik niet vergeten te vermelden dat De Canadezen en de Engelsen hun steentje hebben bijgedragen. Dat Russen misschien wel de belangrijkste rol hebben gespeeld in deze oorlog, is maar aan weinig mensen bekend. Ook hierin moeten we erkennen dat de media daadwerkelijk beschikken over grote macht. 

Laat ik me beperken tot de Amerikanen. Snowden is immers Amerikaan en Batman en Superman zijn ook Amerikanen. De vraag is of de Amerikanen ons hebben bevrijd "um sonst", zonder er iets voor terug te krijgen. Hebben ze dat werkelijk belangeloos gedaan? Naar mijn volle overtuiging deden de soldaten dat zeker. Ze kregen misschien betaald voor hun werk, maar een soldatenloon is niets tegenover een mensenleven. Zij zetten destijds wel degelijk hun leven op het spel. Degenen die de soldaten stuurden hadden andere belangen. Dat is bekend. Zodra de oorlog voorbij was, kregen we een Marshallplan, ook niet "um sonst". Met dat geld konden we Amerikaanse spullen kopen, Amerikaanse films bekijken, de Amerikaanse eetcultuur overnemen. Kortom: we werden een soort verlengstuk van Amerika, geen achtertuin, maar voortuin. Tegelijkertijd konden we dienen als buffer, stootkussen, wanneer die "onbetrouwbare" Rus, die slaperige ijsbeer, zin zou krijgen in een avontuurtje. Om de ijsbeer te laten zien dat het "menes" was, mochten we nog wat atoombommen verstoppen. Publiek geheim. Maar ja, we konden toch ook niet anders? De beer zou zo maar eens echt willen gaan brullen. Welke leugens werden verspreid en vooral: hoeveel mensen begonnen te papegaaien?  

Nu heb ik die Amerikanen eigenlijk nooit echt vertrouwd en de cultuur heb ik evenmin omarmd. Toch was er ooit een tijd, de tijd waarin ik naïef was: mijn nAïviteit.  In die tijd geloofde ik daadwerkelijk dat de overheid het goede met de burger voor heeft.  De overheid zorgt voor ons. Dat dacht ik. Er was Vietnam, er was dat gedoe met Nixon. Het milieu ging achteruit, maar ik had werk en we konden op vakantie.

Toen kwam de Golfoorlog. Het water werd geprivatiseerd. De elektriciteit kwam in private handen. De spoorwegen werden gesplitst. De overheid behield weliswaar controle, maar in private handen zouden alle nutsvoorzieningen goedkoper worden. Het sluitstuk was de gezondheidszorg.Het wonder was geschied. De overheid was erin geslaagd het grootste deel van haar verantwoordelijkheid af te schuiven op anderen.

Zorgt de overheid daadwerkelijk voor ons? Zij zegt dat zij voor ons zorgt, maar is de overheid geen Januskop? Welke waarheid moeten wij geloven? Kent de overheid dan geen helden? Ja en nee. De overheid zelf creëert geen helden, zij creëert wel mogelijkheden om held te kunnen worden.

Zo kunnen soldaten plotseling helden worden. Dat zagen we gebeuren met kapitein Kroon. Een kroegbaas uit het volk had een heldendaad verricht. Het is me nooit duidelijk geworden wat deze man nu had gedaan, maar daarvoor heb je ook deskundigen. Een brandweerman kan zich manifesteren als een held en dat gebeurt regelmatig. Het verschil tussen Edward Snowden en de brandweerman is dat de brandweerman held wordt na een impulsieve daad, het plotseling redden van iemands leven met gevaar voor zijn eigen leven, terwijl Edward Snowden er van tevoren over heeft nagedacht. Beiden kregen de gelegenheid. De gelegenheid maakt iemand een held.   

Bij een actie als die van Snowden, duiken natuurlijk ook allerlei complottheorieën op. Zo was er de theorie dat Snowden al eerder contact had opgenomen met Rusland. Hij zou naar Hong Kong gegaan zijn om Rusland niet als verdachte te bestempelen. De tweede stap was om naar Moskou te vliegen en de buitenwereld te doen geloven dat hij naar Cuba zou gaan om van daaruit verder te vliegen naar Ecuador, het land van Julian Assange. Hij zou dan in Moskou blijven en daar een nieuwe identiteit krijgen. Hij zou alle geheimen onthullen en nog een smak geld verdienen. In dat geval zou hij geen held meer zijn. De held zou van zijn voetstuk vallen. Inmiddels blijkt deze theorie niet waar te zijn. Hij is nog steeds een held. 

Hij is een held omdat hij bewijzen heeft geleverd dat de overheid ons belazert. Een handvol schrijvers heeft het geschetste scenario beschreven. "Brave new World" of "de wereld van 1984" is nog niet gerealiseerd, maar ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat onze samenleving hard op weg is deze fictie om te zetten in realiteit.Nu is de jacht geopend. "The chase has begun. We wil chase this guy over the entire earth". Dat zijn de woorden van een of andere bobo uit Virginia. Het doet me denken aan zo'n film waarin de rijken der aarden als vermaak op mensen mochten jagen. Snowden is verworden tot een opgejaagd beest dat zich vrijwel nergens meer kan verstoppen voor de voeten van de golem die Amerika is geworden. Men wil hem vermorzelen als een insect.

De golem mag dan bestaan, er bestaan ook beren. Misschien moeten er meer helden komen. Ook in Europa is nog veel te ontdekken. Het is tijd dat iemand aan het licht brengt wat er zich afspeelt in het donker. Maak de zaken concreet zonder hulp van duistere complottheorieën op obscure websites.  

Ja, dit is de tijd voor de helden van onze tijd!