Rilke heeft ooit gezegd: Rusland is zo groot dat het overal
grenst aan God. Door die omvang verdwijnen tijd en ruimte en de mens krijgt er
direct contact met het transcendente. De mens staat zogezegd niet alleen
dichter bij God, maar ook dichter bij de natuur. Natuur vind je in Rusland
overal, zelfs in de centra van de grote steden. Hier is alles aangeharkt. Alle
tuintjes zijn afgebakende stukjes grond, liefst omgeven door een hekje of een
muurtje. In Rusland daarentegen overheerst de chaos, maar de chaos geeft de Rus
tegelijkertijd zijn vrijheid.
In de NRC van 29 maart las ik een interview met Andreï
Makine, een van de vele Russen die in het buitenland wonen, in dit geval
Parijs. In dit interview zei Andreï dat
er in het Russisch twee woorden voor vrijheid bestaan. Het ene is svoboda dat letterlijk kan worden
vertaald met vrijheid. Deze vrijheid verwijst naar juridische vrijheid; dat wil
zeggen: de mens is vrij in juridische zin. Het andere woord is volja dat eigenlijk onvertaalbaar is,
maar dat wel te maken heeft met vrijheid. In het woord volja zijn woorden te herkennen als
volontair, volonté en het
woord willen. Er moet haast wel enige overeenkomst in herkomst tussen deze
woorden bestaan. Deze woorden, willen,
volonter brengen ons al wat dichter bij de betekenis
van het woord Volja. Volja betekent namelijk veel meer dan
alleen maar vrijheid en is veel meer dan juridische vrijheid. Sterker nog: volja gaat eraan vooraf.
Volja is een
gevoel van vrijheid en is typisch
Russisch. Volja betekent ook wilskracht.
Als mensen volja bezitten, bezitten ze gevoel,
inspiratie, hebben ze karakter en
ze kunnen creëren, scheppen, want er
zijn geen wettelijke grenzen. Volja zien we overal terug in de
Russische samenleving. In Rusland kun je alleen maar dingen voor elkaar krijgen
als je weet hoe je met de regels om moet gaan, als je je houdt aan ongeschreven
regels, als je je houdt aan volja. De
verkeersdeelnemer is zich hier nog wel het meest van bewust.
Ik ben twee keer met de auto naar Rusland gereden en beide
keren kreeg ik meermalen straf. Straf
is niet alleen een Nederlands woord, maar ook een Russisch woord dat veel wordt
gebruikt. Letterlijk vertaald, betekent
het boete. Russen weten precies hoe
ze zich aan de veelvuldige controles kunnen onttrekken. Ze weten om te gaan met
volja, het zich onttrekken aan verantwoordelijkheidsgevoel op de juiste
momenten, zelf je vrijheid creëren. Buitenlanders weten dat niet.
Volja zien we ook terug in de manier waarop steden zijn
samengesteld. De grote doorgaande wegen, zeg maar de boulevards, liggen op vrij
grote afstand van elkaar. Daartussen bevinden zich ongeordende ruimtes waar
flatgebouwen staan, waar de bewoners hun garages hebben en waar alles te koop
is voor de dagelijkse levensbehoefte. Ongetwijfeld bestaan er op dit vlak
regels, maar de regels worden omgebogen, zodanig dat zij leefbaar zijn. Russen
hebben altijd geleefd met volja.
Onder het communisme was er geen svoboda,
geen vrijheid, maar wel volja, de
vrijheid zich te onttrekken aan regels. In die tijd was dat vele malen
moeilijker dan nu, maar het was er wel.
Volgens Russen heeft Volja
geen negatieve kanten. Volja is
zuiver positief. Volja is
“ongrijpbare vrijheid”. Naar mijn idee zijn er toch ook wel negatieve kanten.
Juist door het ontbreken van verantwoordelijkheidsgevoel, door zich te
onttrekken aan regels, worden de wegen niet altijd goed onderhouden. Vooral in
het voorjaar is het een modderboel. In de winter wordt met zand gestrooid en
zodra de dooi invalt, veranderen de wegen in modderstromen. Stoepen zijn alleen
op die plaatsen te vinden waarvan men denkt dat ze nodig zijn. Positief is dat
hierdoor er in Rusland overal natuur is, zelfs in de binnensteden. Hierdoor
wordt de sneeuw nog steeds bezongen in de poëzie. De sneeuw zuivert de wegen,
zuivert de natuur en zuivert de mens. Dankzij volja krijgt de Rus echte svoboda.
Een Rus is niet in een hokje te plaatsen. De staat en het
volk zijn twee aparte zaken. Zelfs wanneer de staat een nieuwe weg aanlegt,
volgt een Rus zijn oude vertrouwde route. Hij volgt zijn eigen weg. Russen
hebben dan ook geen aangeharkte tuintjes. In Rusland heerst de natuur. De Rus
loopt naar buiten, spreidt zijn armen en zegt: “VOLJA!” VOLJA is
kracht, de wil om iets te doen, karakter. Russen houden van volja. Zij leven met volja, zij willen kunnen doen wat ze
zelf willen, maar houden zich wel aan hun geweten, want Rusland grenst overal
aan God. Het geweten gaat in Rusland voor de wet. Daarom kon Raskolnikov, de hoofdpersoon uit
Misdaad en straf, uiteindelijk niet anders dan zichzelf aangeven. Niet de wet
gaf hem zijn straf voor zijn misdaad, maar zijn geweten. Daarom zegt een Rus
wanneer hij sterft: ha, eindelijk krijg ik
volja, eindelijk ben ik echt vrij.
Dordrecht, 31 maart 2013
Geen opmerkingen:
Een reactie posten